De IJsselmeervereniging heeft op 10 juni ingesproken bij het algemeen bestuur van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en daarbij ook aandacht gevraagd voor de zeldzame korstmossen die groeien op de Noorse steen en de basaltblokken. Volgens een recent artikel in NatureToday door Landelijke Mossen en Korstmossenwerkgroep (BLWG) is de aanwezigheid van deze soorten nooit onderzocht en daardoor ook niet meegenomen in de vergunning. In het programma Vroege Vogels (NPO radio 1, 21 juni, 07:00-10:00 uur) was een reportage te horen over de korstmossen op de Markermeerdijken: luister terug via https://www.nporadio1.nl/vroege-vogels
De Alliantie Markermeerdijken versterkt de dijk voor het grootste gedeelte met betonnen steenbekleding: basalton. Bij deze beslissing hebben de natuurwaarden helaas te weinig gewicht in de schaal gehad. Dit zou voor de waterveiligheid noodzakelijk zijn en financiëel het voordeligste ten opzichte van hergebruik. De korstmossen-experts verwijzen echter naar Groningen waar het basalt en de noorse stenen zijn hergebruikt. Ook bij de dijk Delfzijl moest de historische steenbekleding weg wegens gevaar voor dijkdoorbraak. Toen er vanuit natuur en cultuurhistorie bezwaar kwam, heeft Deltares het onderzocht. Daaruit bleek dat de steen gewoon kon blijven liggen. Waarbij miljoenen konden worden bespaard. Zie link in artikel.
Ook bij de dijken op de Zuid-Hollandse eilanden die korte tijd geleden versterkt zijn, de basaltblokken hergebruikt. Deze dijken zijn echte primaire zeewerende dijken waarbij sprake is van tijverschil van 1,5 – 2 meter. Voor zover wij gehoord hebben onder andere van de steenleggers is het ook arbeid technisch zeer wel mogelijk de basaltblokken en de stenen terug te leggen. En het is nog goedkoper ook.
Bedreigde korstmossen
Er zijn elf soorten korstmossen op de Markermeerdijk die verder nergens anders voorkomen. Vijf van de 26 landelijk bedreigde soorten die op de rode lijst staan komen voor op de granieten noorse steen. Alleen tussen Hoorn en Schardam zal de oorspronkelijke dijk met haar korstmossen gespaard blijven. Tussen Schardam en Amsterdam wordt twintig kilometer aan dijktraject vervangen en bekleed met basalton, beton dat ongeschikt is voor korstmossen. Volgens de mossen-werkgroep kan dit niet, omdat de aanwezigheid van korstmossen voor de afgegeven omgevingsvergunning helemaal niet onderzocht zijn.
Bron: https://www.naturetoday.com/
28-MEI-2020 – De komende Jaren wordt 33 kilometer van de Markermeerdijken tussen Hoorn en Amsterdam versterkt. De dijken zijn nu bekleed met Noorsesteen en basalt en vormen een groeiplaats voor veel bijzondere soorten korstmossen. Door de dijkversterking gaat twintig kilometer bijzonder leefgebied voorgoed verloren en dreigen elf soorten korstmossen uit Noord-Holland te verdwijnen.
OUDE ZEEDIJKEN: RIJKE CULTUURHISTORIE ÉN EEN STUKJE ROTSKUST
Steenbewonende korstmossen zijn in Nederland afhankelijk van door de mens aangelegde substraten. De rijkste plekken voor steenbewonende korstmossen in Nederland zijn gebieden die ook van grote cultuurhistorische waarde zijn: oude zeedijken, hunebedden, kastelen, kerken en begraafplaatsen.
Oude zeedijken vormen in Nederland het grootste oppervlakte graniet (Noorse steen) en basalt. Ze zijn in de periode 1730-1780 aangelegd toen de palendijken en wierdijken werden aangetast door de paalworm en overstromingen dreigden. De grote granietkeien uit Drenthe en Denemarken laten de historie zien van de strijd tegen het water. De zeedijken zijn daarmee zowel vanuit cultuurhistorisch, als ook vanuit natuurlijk oogpunt beschermingswaardig. Buiten de Markermeerdijken zijn 17e-eeuwse dijken met natuursteen op de oude Zuiderzeedijk van polder Arkemheen, de oude zeedijk bij Delfzijl en de havendam bij Terschelling bekend vanwege bijzondere korstmossen.
BIODIVERSITEIT OP DE MARKERMEERDIJKEN
De dijken tussen Amsterdam en Hoorn vormen een belangrijk leefgebied voor korstmossen. In totaal groeien er 152 verschillende soorten korstmossen op de oude stenen van de dijk. Hiervan staan 26 op de Rode Lijst korstmossen. Vijf soorten zijn landelijk ernstig bedreigd: Dijkenblauwkorst, Kust-landkaartmos, Oever-landkaartmos, Platte blauwkorst en Zeedakpanmos. Al deze soorten groeien op de Noorse stenen. Op de Markermeerdijken groeien elf soorten korstmossen die verder nergens in Noord-Holland voorkomen. Veel van deze soorten zijn in heel Nederland zeer zeldzaam en komen uitsluitend op de oude dijken voor waar Noorse steen in is verwerkt. Vanwege de grote oppervlakken natuursteen zijn de Markermeerdijken nu het zwaartepunt van het voorkomen van diverse bijzondere korstmossen, zoals de Grauwe schotelkorst, Rivierdijkzonnetje, Rood dijkzonnetje en Steentandpastakorst.
KOMT ER BETON IN PLAATS VAN NATUURSTEEN?
Door de dijkversterking van de Markermeerdijken zullen veel van de korstmossen verdwijnen. Alleen tussen Hoorn en Schardam zal de oorspronkelijke dijk met haar korstmossen gespaard blijven. Tussen Schardam en Amsterdam wordt twintig kilometer aan dijktraject vervangen en bekleed met basalton, beton dat ongeschikt is voor korstmossen. Het hergebruik van Noorse steen op drie kapen en in ringslangverblijven kan het verlies van het Nederlandse rotskust-biotoop maar voor een heel klein deel compenseren: tezamen levert dit minder dan een kilometer aan dijkbekleding met natuursteen op. De rest van de Noorse steen wordt gebruikt als stortsteen in de kreukelzone, een zone die vaak onder water staat waardoor de stenen ongeschikt worden voor korstmossen.
OPROEP VOOR EEN MOOI LANDSCHAP, DUURZAAMHEID EN VAKMANSCHAP
Natuursteen (basalt en Noorse steen) op de Markermeerdijken kan prima opnieuw gebruikt worden als dijkbekleding (pdf: 178 KB). Dat kan als brede strip aan de bovenkant van de dijk of in meerdere grote vlakken van de voet van de dijk tot bovenaan. Op die manier blijft het leefgebied én de oorspronkelijke uitstraling van de dijk behouden. De stenen hebben hun stevigheid al eeuwenlang bewezen en zijn klaar om hun taak opnieuw te vervullen. Graniet en basalt verweren ook veel minder snel dan beton. Daarnaast is het een kans om eeuwenoud vakmanschap van het plaatsen van de stenen op de dijk in stand te houden.
Onze oproep aan de Provincie Noord-Holland en de alliantie van Hoogheemraadschap Hollands-Noorderkwartier, Boskalis en VolkerWessels: maak een mooie en natuurvriendelijke dijk met historische natuursteen. Zo kunnen we over een eeuw ook nog genieten van een mooie Markermeerdijk en blijft bijzondere natuur behouden.
Wanneer de plannen doorgaan om alle steen op de dijk te vervangen door beton, dan begaan waterschap en aannemers een overtreding van de algemene zorgplicht (artikel 1.11 van de Wet Natuurbescherming) waarvoor de door de Provincie afgegeven omgevingsvergunning niet voorziet, omdat de aanwezigheid van korstmossen in het geheel niet is onderzocht (pdf: 5,3 MB) door Arcadis en RoyalHaskoning.
HOE KAN HET WEL? NOORSESTEEN BIJ DELFZIJL BEHOUDEN: 25 MILJOEN EURO BESPAARD
Enkele jaren geleden dreigden tientallen korstmossen te verdwijnen uit de provincie Groningen door de dijkverzwaring tussen Delfzijl en de Eemshaven. De provincie had al plannen goedgekeurd om de buitenkant van de tien kilometer lange dijk volledig van asfalt en beton te maken. Onderzoek van Deltares wees uit dat Noorse steen voldoende sterk is om de zwaarste golfslag te doorstaan. Het besluit om de steenbekleding niet te vervangen leidde tot een kostenbesparing van 25 miljoen euro, een kortere oplevertijd en honderdduizenden kuubs beton en 10 kton CO2-uitstoot minder.
Tekst: Henk-Jan van der Kolk & Laurens Sparrius, BLWG