Het IJsselmeergebied een potentieel ‘Nationaal Park’?

Het bestuur van de IJsselmeervereniging heeft in 2018 een HBO-rechtenstudent, Lotte Hoek, bereid gevonden om onderzoek te doen naar de mogelijkheid om het hele IJsselmeergebied een ‘Nationaal Park’ te maken.
Op de Algemene Ledenvergadering van de IJsselmeervereniging op zaterdag 30 maart 2019 in het Afsluitdijk Wadden Center in Kornwerderzand (de vergadering begint om 1 uur) zal Lotte de resultaten van dit onderzoek presenteren aan de leden en zullen zij en die leden met elkaar in discussie gaan over haar adviezen. Het bestuur van de vereniging zal, gehoord die discussie, de komende maanden conclusies trekken over de mogelijkheden en de te ondernemen acties.

Een samenvatting van het onderzoek, opgesteld door Lotte Hoek, is hierna opgenomen:


Lotte Hoek

Voor mijn afstudeeronderzoek ter afsluiting van mijn studie HBO-rechten, heb ik onderzocht of een aanwijzing van een Nationaal Park voor het (gehele) IJsselmeergebied zou kunnen bijdragen aan het creëren van samenhang en coördinatie in het bestuur van het gebied. Het ontbreken van samenhang en coördinatie is versterkt door de decentralisatie van het natuurbeleid waarbij de verantwoordelijkheid is overgedragen van het Rijk naar de provincies. Onder dit natuurbeleid valt (onder andere) het IJsselmeergebied.

Binnen het onderzoek zijn de wettelijke criteria die gelden voor de aanwijzing van een Nationaal Park onderzocht en toegepast op het IJsselmeergebied. Hieruit bleek dat het IJsselmeergebied zou kunnen voldoen aan de wettelijke criteria, mits deze goed onderbouwd worden. Daarnaast is het knelpunt echter dat de bevoegdheid voor het kunnen aanvragen van een Nationaal Park, bij de provincies ligt. De IJsselmeervereniging kan deze aanvraag dus niet zelf indienen maar is hiervoor afhankelijk van de betrokken provincies. Daarnaast is onderzocht of de ‘status’ ook betekent dat een natuurgebied meer bescherming geniet. Dit is niet het geval. Een natuurgebied geniet bescherming via het Natuurnetwerk Nederland en de Natura 2000 (wanneer deze gebieden zijn aangewezen als zodanig) en geniet geen extra bescherming wanneer het is aangewezen als Nationaal Park.

Binnen het praktijkonderzoek is een case study uitgevoerd waarbij interviews zijn afgenomen bij drie Nationale Parken, onder andere bij Nationaal Park Nieuw Land. Hierdoor kon onderzocht worden wat een Nationaal Park in de praktijk oplevert en of een Nationaal Park op een andere (niet-juridische) manier invloed zou kunnen uitoefenen met betrekking tot de bescherming van het gebied. Daarnaast is binnen het praktijkonderzoek een interview afgenomen met de projectleider van de ‘Agenda IJsselmeergebied 2050’ om te onderzoeken in hoeverre de gebiedsagenda zou kunnen bijdragen aan het creëren van samenhang en coördinatie in het IJsselmeergebied.

Belangrijkste conclusies
Uit het praktijkonderzoek is gebleken dat een Nationaal Park beperkte samenhang en coördinatie oplevert maar dat het wel kan bijdragen aan behoud en/of herstel van de natuur en het landschap. Dit kan door middel van het genereren van geld en een Nationaal Park kan een indirecte werking hebben. Hiermee wordt bedoeld dat een Nationaal Park zelf geen bevoegdheden heeft, maar de vertegenwoordigers binnen het overlegorgaan kunnen deze bevoegdheden binnen de eigen organisatie wel hebben.

Bij het gehele IJsselmeergebied zijn zes provincies, meerdere terreinbeheerders en veel gemeenten betrokken. Uit de praktijk blijkt dat hoe meer partijen er betrokken zijn, hoe lastiger het is. Wanneer al deze partijen betrokken moeten worden binnen een Nationaal Park zal het lastig zijn om overeenstemming te bereiken en afspraken te kunnen maken. Het zal gemakkelijker zijn om Nationaal Park Nieuw Land, waarbinnen al een deel van het IJsselmeergebied gevat is, stapsgewijs uit te breiden. Een uitbreiding van een Nationaal Park betreft daarnaast een gemakkelijkere en snellere procedure dan het aanvragen van een geheel nieuw Nationaal Park.

Daarnaast is onderzoek gedaan naar het platform van de gebiedsagenda. Door de gebiedsagenda wordt het IJsselmeergebied integraal benaderd en er wordt gewerkt aan verschillende opgaven, waaronder natuuropgaven. De gebiedsagenda is ondertekend in de vorm van een instemmingsverklaring en heeft daarmee geen juridische consequenties. Wel wordt door ondertekening een inspanning toegezegd. De decentrale overheden die natuurbeleid kunnen opstellen zijn vertegenwoordigd binnen het platform. Door middel van samenwerking binnen het platform moet afstemming worden bereikt tussen de verschillende deelnemende partijen. Binnen het platform van de gebiedsagenda zijn verschillende overlegstructuren waar invloed kan worden uitgeoefend door de IJsselmeervereniging. Binnen deze overlegstructuren kan de IJsselmeervereniging samenwerken met natuurpartijen waardoor een sterkere positie kan worden gecreëerd.

Belangrijkste aanbevelingen
De IJsselmeervereniging zou kunnen lobbyen voor een uitbreiding van Nationaal Park Nieuw Land, nu een Nationaal Park voor het gehele IJsselmeergebied onmogelijk lijkt gezien het aantal betrokken partijen. Daarnaast zou zij kunnen lobbyen om zelf onderdeel te worden van Nationaal Park Nieuw Land.

Daarnaast is het van belang dat de IJsselmeervereniging proactief deelneemt aan de overlegstructuren binnen het platform van de gebiedsagenda. Op deze manier ontstaan er kortere lijnen met betrokken partijen en kan zij invloed uitoefenen waardoor aantasting van de natuur en het landschap kan worden beperkt. Daarnaast is het van belang welke strategie wordt gehanteerd bij de gesprekken. Wanneer zij alle mogelijke oplossingen zal tegenwerken, zal waarschijnlijk minder bereikt worden dan wanneer meebewogen wordt met mogelijke oplossingen.

Tot slot
Ik ben van mening dat de IJsselmeervereniging zich in eerste instantie het best kan richten op het deelnemen aan het platform van de gebiedsagenda wanneer zij samenhang en coördinatie wil bereiken. Dit platform is er namelijk op gericht om afstemming tussen verschillende partijen te bewerkstelligen. Daarnaast is zij al onderdeel van dit platform en zal het daarom weinig (extra) tijd en energie kosten.

Daarnaast ben ik van mening dat een uitbreiding van Nationaal Park Nieuw Land een goede optie is om een groter gedeelte van het IJsselmeergebied te vatten binnen een Nationaal Park. Wanneer de IJsselmeervereniging vervolgens zal lobbyen voor deelneming aan het Nationaal Park zelf heeft zij meer kans om ook daadwerkelijk invloed te kunnen uitoefenen op het behoud en herstel van de natuur en het landschap door middel van de opties die een Nationaal Park heeft. Onderdeel worden van een Nationaal Park zal zij echter niet zelf in de hand hebben en zij zal de partijen moeten enthousiasmeren. Dit kan veel tijd en energie kosten en het is van belang dat de IJsselmeervereniging zich daarvan bewust is.

Lotte Hoek, maart 2019