Onverwachte wending van Rijkswaterstaat bij de dijkversterking Uitdam – Durgerdam
De bewoners uit Durgerdam, Uitdam en Holysloot werden verrast door een onverwacht plan van Rijkswaterstaat kort voor de voltooiing van de dijkversterking tussen Uitdam en Durgerdam. In het water achter het betonnen buitentalud wil Rijkswaterstaat een zachte overgang maken. Bewoners hebben hard gestreden voor een ‘groene dijk’, een ecologisch verantwoorde dijk, gastvrij voor dieren, planten, recreanten en natuurgenieters, maar dat was onbespreekbaar. Het moest beton (basalton) worden. Dit plan van Rijkswaterstaat lijkt een goede ontwikkeling, maar het komt jaren te laat. Met dit plan van Rijkswaterstaat had de dijkversterking wellicht minder zwaar hoeven te zijn. Bovendien doet de robuuste dijk die er nu ligt met een zeer brede vooroever afbreuk aan de historisch monumentale dijk en het directe contact met het water. De voorlichtingsavond leverde veel onbeantwoorde vragen op.
Voor de versterking van de dijk werd aan de buitenkant in het water een werkweg van zand aangelegd. Op deze manier kon een groot deel van het materiaal via het water worden aangevoerd. Het zou de wegen en de dorpen enigszins ontlasten. Om het zand versneld te laten inklinken werd verticale drainage toegepast: slangen met een doorsnede van ongeveer 8 cm werden 17 m diep in de zandlaag gebracht om het water in de zandlaag naar boven te brengen. Aan de waterzijde van de werkweg werd op geotextiel een brede laag stortstenen aangebracht. De werkweg (zand en stortstenen) zou na afloop weer worden weggehaald, een harde en in verschillende bijeenkomsten herhaalde belofte van de Alliantie/HHNK.
De dijkversterking nadert nu zijn voltooiing op enkele plaatsen. De dijk tussen Warder en Edam is nu nagenoeg klaar. De werkweg en de stortstenen zijn daar inmiddels weggehaald. Het zand van de werkweg was elders nodig en heeft een nieuwe bestemming gekregen in Volendam waar de dijkversterking net van start is gegaan. Het hele gebied tussen Warder en Edam ligt nog wel vol met geotextiel en resten van de verticale drainage. Dat die slangen voor verticale drainage in een half jaar in de grond zouden zijn vergaan blijkt dus in werkelijkheid niet te kloppen.
Buitendijks zijn er tussen Warder en Edam enkele kleine natuurgebiedjes aangelegd van ongeveer 20 bij 300 m, tot voor kort ook al aardig begroeid, maar de stormen van de laatste weken heeft een groot gedeelte van die grond al weer weggeslagen. Men kan daar opnieuw beginnen
Ook in het zuidelijke deel van de Markermeerdijk zou de buitendijkse werkweg van zand worden weggehaald. Het weghalen van de werkweg na de dijkversterking was onderdeel van de opdracht aan de uitvoerende Alliantie. Maar afspraken blijken soms niets waard. Ook hier nadert de dijkversterking zijn voltooiing met een buitentalud van beton (basalton). Acties van bewoners in de afgelopen jaren om de dijk op een ecologisch meer verantwoorde manier te versterken waren op niets uitgelopen.
En geheel onverwacht wordt dan op heel korte termijn door Rijkswaterstaat (RWS) een vergadering voor omwonenden gepland op 13 december 2023 met het plan om tussen Uitdam en Durgerdam de werkweg te laten liggen om er natuurgebied van te maken, om alsnog een zachte overgang te maken tussen het harde basalton en het water. Niet hier en daar een klein smal stukje zoals tussen Warder en Edam, maar kilometers lang en in totaal 42 m breed, zoals uit de technische tekening blijkt. Achter de stortstenen aan de voet van het buitentalud eerst een strook stilstaand water en daarna een strook riet en daarachter stortstenen. Het water wordt dan onbereikbaar voor recreatie. Eerste reactie van bewoners was: “Daar zijn jullie wel 10 jaar te laat mee. Met zo’n brede vooroever had wellicht de dijkversterking minder zwaar kunnen zijn en minder lang hoeven duren.” Ook niet blij was men om na zoveel jaar dijkversterking nog eens lange tijd een bouwput te moeten verdragen. Tegen een gezonde Markermeerkust is men niet, maar kan dat niet anders?
Doelen bij dit geplande buitendijks gebied ontbreken. Wat wil men bereiken? Schoon water? Op de website van Rijkswaterstaat lezen we in een nota van 18 november 2020 dat aan de westkant van het Markermeer de ecologische waarden voldoende zijn. Grote projecten zijn daarvoor daar dus niet nodig. Of wil men de vogelstand in dit natura-2000 gebied verbeteren? Om welke vogels gaat het dan? Hoe gaat men dat bereiken? En heeft men ook naar de effecten op het achterland (NNN veenweidegebied Waterland) gekeken? Wat zijn de consequenties voor de weidevogels daar? De Hoeckelingsdam blijkt een zeer negatief effect te hebben op de kluten en de grutto’s in het achterland bij Durgerdam. Of gaat het om de verbetering van de visstand in het Markermeer? En daarom wellicht een gezonder bodemleven? Kun je dat dan niet beter met ondieptes en onderwatercultures bereiken? Wat is er nodig om welke doelen te bereiken? Welke onderzoeken liggen daaraan ten grondslag?
Op de bijeenkomst van 13 december voor omwonenden kon Rijkswaterstaat geen antwoord geven op de vragen welke natuurdoelen men wil bereiken voor een in te richten natuurgebied door de werkweg te gebruiken die vervuild is door jarenlang zwaar verkeer en door geotextiel en plastics van verticale drainage. Als men weet wat men wil bereiken lijkt het voor de hand te liggen om dan eerst te onderzoeken hoe men die doelen kan bereiken. Maar omdat de doelen nog niet helder zijn, ontbreekt ook het onderzoek hoe die doelen te bereiken. Pas daarna komt de uitvoering. Nu al de werkweg van zand te laten liggen lijkt op andersom denken. Zand ligt er al. Wat zullen we ermee doen? Is goedkoop het enige argument? En daar achteraf doelen bij bedenken?
Tussen Warder en Edam gaat het om kleine nieuwe stukjes buitendijks natuur. Die bleken het bij de eerste storm al niet te redden. Maar ook grote, brede stukken zoals tussen Durgerdam en Uitdam gepland zijn, zullen kwetsbaar zijn. Behalve wegspoelen kan er – vooral omdat het om bredere stukken gaat – ook sprake zijn van boompjes, andere planten, een proces van verlanding. En predatoren. Is dat ons doel? Hoe gaan we dit gebied beheren?
De IJsselmeervereniging voert op verschillende plekken actie tegen zandwinning, omdat dit schade toebrengt aan de bodem en het bodemleven. Het zand van de werkweg weghalen, zoals de opdracht was aan de Alliantie en zoals beloofd was aan omwonenden, voorkomt zandwinning elders, voorkomt dat elders de bodem van het IJsselmeer/Markermeer wordt aangetast. En het zand kan goed elders gebruikt worden. Als het zand te zwaar vervuild is om elders te gebruiken, kan het ook niet blijven liggen in een nieuw in te richten natuurgebied.
Voor nu lijkt voor het gebied tussen Uitdam en Durgerdam eerst aan de orde:
1. Welke doelen wil RWS realiseren met de aanleg van een natuurgebied van 42 m breed langs de Markermeerdijk op de huidige (vervuilde) werkweg?
2. Hoe wil RWS die doelen bereiken?
3. Welke onderzoeken liggen daaraan ten grondslag?
4. Hoe is daarbij gekeken naar het effect op het achterland (de weidevogels van Waterland)
5. In hoeverre is het zand vervuild door intensief zwaar werkverkeer, geotextiel en plastics?
6. In hoeverre is rekening gehouden met de Kamerbrief Water en Bodemsturend in relatie tot alle andere geplande activiteiten in het Markermeer, ook aan de oostkant?
7. Als dat nieuwe natuurgebied er komt, wie gaat dat dan beheren en monitoren? Op basis van welke criteria en hoeveel kost dat